Waar staat een bouwjaar op mijn fiets?

Bij sommige fietsmerken is het bouwjaar van de fiets rechtstreeks uit het framenummer af te leiden mits men over de nodige lijsten beschikt. Is dit niet mogelijk of is het merk van de betreffende fiets niet eens bekend, dan kan het vermoedelijke bouwjaar soms worden vastgesteld aan de hand van algemene kenmerken of bepaalde onderdelen waar een jaartal ingeslagen zit, zoals hieronder beschreven. Komt u er niet uit, stuur dan gegevens en foto's van uw fiets, zie hier.

Bepaalde algemene kenmerken van fietsen wijzen op bepaalde periodes. Bijvoorbeeld hadden toerfietsen (opa-/omafietsen) bij de meeste merken tot ca. begin jaren 70 een staande achtervork van D-profiel-buis die ter hoogte van het achterspatbord doorgezet was in plaats van ronde buizen die van boven tot onder kaarsrecht zijn. Union ging nog tot begin jaren 80 met de D-profiel-achtervork door, Phoenix-Fongers-Germaan stopten al begin jaren 60 ermee.

     Aanvankelijk was vernikkelen de enige methode om bepaalde onderdelen (kroonplaat op de voorvork, naven, cranks enz.) galvanisch tegen roesten te beschermen. Vanaf ca. 1930 begon men met het verchromen, te herkennen aan de sterkere glans en de "wittere" kleur i.p.v. het warm-gelige nikkel. Het vernikkelen ging echter ook nog t/m de oorlog door.

Er bestaan verschillende fietsonderdelen waar jaartallen ingeslagen zijn. Wanneer van een dergelijk onderdeel bekend is, dat het van origine bij de betreffende fiets hoort, is daarmee ook de fiets zelf ongeveer gedateerd. Daarbij is aan te raden om in eerste instantie naar de naven in voor- en achterwiel te kijken.

Sturmey-Archer

In de jaren 30 vermeldde SA op zijn naven naast het model ook het laatste cijfer van het bouwjaar. Als er dus b.v. "KB 5" op een naaf staat, gaat het om een drieversnellingsnaaf met trommelrem uit 1935. Tijdens de oorlogsjaren werd de produktie stopgezet. Na de oorlog ging men verder door behalve het model ook de maand en de twee laatste cijfers van het jaar te vermelden. Een curiosum zijn naven uit 1969, waarop "14 69" staat. Ik kwam dit schitterend voorbeeld van Engelse "work ethic" herhaaldelijk tegen, en een keer zelfs "17 69".

Fichtel & Sachs

Volgens een boeiend artikel over F&S-terugtrapremnaven uit het vroegere Duitse tijdschrift 0 bis 100, no. 1/98 (verscheen later nog enkele jaren onder de titel Fahrrad und Moped) zijn de laatste twee cijfers van het bouwjaar in deze naven vanaf ca. 1920 ingeslagen. De meeste vooroorlogse fietsen met terugtraprem en ook veel naoorlogse van de betere merken waren met de Torpedo-naaf van F&S uitgerust.

     Tot en met 1957 staat links onder het logo van F&S (de bekende adelaar) het jaartal en rechts een letter. Vanaf 1958 staat er alleen nog maar links een letter, die het jaartal aangeeft. Er werd bij "A" begonnen en vervolgens alfabetisch elk jaar een letter verder gegaan. De letters "I" en "Q" zijn weggelaten, waarschijnlijk omdat deze te veel op de "J" en de "O" lijken. In 1961 (letter "D") verhuisde de letter naar boven het logo, naast de afkorting "F&S". In 1975 werd op de remhevel verder gegaan en werd boven de letter voor het jaar een tweede letter voor de productiemaand geplaatst. In 1982 begon men weer opnieuw met de letter A. Dit levert dus de volgende lijst op:

De letters - en vroeger de jaartallen - staan ook op de meeste naafonderdelen van F&S en op andere F&S-achternaven (versnellingsnaven, Komet-, Jet- en Boy-terugtrapremnaven). Als u op een niet zo oud ogende F&S-naaf "28" of "36" ziet staan, zal het overigens om een 28- dan wel 36-spaaks naaf van maximaal 35 jaar oud gaan.

     De jaartallen op F&S-voornaven zijn iets minder opvallend. Ze staan hier niet op de naafhuls maar op de as en de twee conussen. Vanaf ca. 1953 zijn de voornaven zonder smeernippel en ook zonder jaartal gemaakt.

Perry Even subtiel is de vermelding van het bouwjaar op de Engelse Perry-terugtrapremnaaf. Op de naafhuls staat "36" (voor het aantal spaakgaten) en "13". jaartal en maand zijn op twee plekken ingeslagen: op de remhevel en op de klinknagel van de remmantel. Volgens mijn gegevens komen deze naven in fietsen van o.a. Gazelle, Germaan, Locomotief, Magneet, R.S. Stokvis, Simplex en Union in de tijd tussen 1955 en 1963 voor, in werkelijkheid waarschijnlijk ook iets eerder en later.

Perry remhevel, 1959

Styria

Dit Oostenrijkse bedrijf maakte al voor de oorlog terugtrapremnaven en verkocht deze vanaf 1936 ook in Nederland (in het eerste jaar naar eigen zeggen al 90.000 stuks!). In de praktijk kwam ik ze met jaartallen vanaf 1936 t/m 1964 bij allerlei merken tegen. Er lijkt geen bekend Nederlands fietsenmerk te zijn, dat deze naven op grote schaal gemonteerd heeft. De laatste twee cijfers van het bouwjaar staan op de naafhuls, in een klein cirkeltje onder het logo van Styria, tegenover de smeernippel. Bij jaren-30-naven werd alleen het laatste cijfers van het jaartal ingeslagen.

Husqvarna

Ook de terugtrapremnaven van dit Zweedse bedrijf, o.a. bekend door zijn naaimachines, dateren normaal gesproken van tussen eind jaren 40 en eind jaren 50. Op de naafhuls staat "Novo Special CN" en daarbij maand en jaartal. De bijbehorende Nederlandse fietsmerken zijn o.a. Batavus, Gazelle, Burgers, Fongers en Juncker.

Union

Het Duitse merk Union, dat geen fietsen maar fietsonderdelen produceert, heeft in ieder geval in de jaren 50 trommelremnaven verkocht, die in Nederland naar mijn weten alleen door Juncker zijn toegepast. Ze zijn makkelijk te herkennen aan de drie klinknagels waarmee naafhuls en trommel aan elkaar vast zitten (bij Gazelle trommelremmen zijn dit er zes, bij Simplex vier). Binnenin op de remvoering staan jaartal en maand vermeld.