De oudste foto's van fietsers zijn meestal bij een fotograaf in de studio opgenomen. Mensen waren trots op hun nieuwe bezit en lieten er een foto van maken. Af en toe zien we ook groepen fietsers (fietsclubs) die zich ergens in de natuur opstelden voor een foto. Steeds wordt er geposeerd en is de fiets een bijzonder object. Naarmate de fiets alledaagser wordt, worden ook de situaties waarin een fiets op een oude foto vastgelegd wordt alledaagser.

     Op straat is een gefotografeerde fietser tot omstreeks 1920 meestal een eenling, maar daarna beginnen fietsers steeds meer het verkeersbeeld te bepalen. Dat gegeven was ook de aanleiding voor de National Geographic om in 1930 deze foto met het volgende onderschrift te plaatsen:

(foto uit de National Geographic 1930, exacte datum niet bekend)

NIET HET AMERIKA VAN DE VROLIJKE JAREN NEGENTIG MAAR HET AMSTERDAM VAN VANDAAG.

In Nederland rijden er meer fietsen dan auto's. Mensen van alle rangen en standen fietsen naar het werk, gaan winkelen of bezoeken elkaar op de fiets. Een reden voor de populariteit van de fiets is het vlakke landschap, waar een heuvel net zo'n curiositeit is als een windmolen voor de meeste Amerikanen zou zijn.

Uit de gebouwen op de achtergrond is door vergelijking met andere oude foto's op te maken dat deze foto genomen is op het Leidseplein, in noordoostelijke richting, met links (buiten beeld) de Stadsschouwburg. De fietsers op de foto bepalen het beeld, ze staan over de volle breedte van de weg opgesteld. Voor wie er langer naar deze foto kijkt lijken de fietsers haast uit de foto te springen, recht op de fotograaf af. Dit effect wordt bereikt doordat de personen in de eerste en tweede rij scherp op de foto staan, alles wat daarachter ligt is een tikje onscherp.

     Maar dat verklaart nog niet alles, er is met deze foto iets vreemds aan de hand. Want hoe is het toch mogelijk dat de fotograaf met zijn platencamera midden op straat kon gaan staan om recht voor op voorrang wachtende fietsers en automobilisten rustig een foto te nemen? Een foto die zo midden in een verkeerssituatie is opgenomen - dát is wat deze foto bijzonder maakt. Maar hoe kan dat? We komen bij het antwoord als we de bronvermelding bij deze foto bekijken: Photograph by Burton Holmes from Galloway.

     Galloway was een bekend Amerikaans fotoagentschap, zij verkochten de foto van Burton Holmes uit hun portefeuille aan de National Geographic. Maar wie is Burton Holmes? Op internet is het antwoord snel gevonden. Holmes (1870 - 1958) was een Amerikaanse wereldreiziger, fotograaf en filmmaker. Hij kocht in 1883 zijn eerste camera en begon in 1893 zijn foto's en reisverslagen voor publiek te presenteren, niet veel later aangevuld door filmopnames. Van een aantal landen zoals Korea zijn de oudste bewegende beelden ooit gemaakt van de hand van Burton Holmes. Zijn voordrachten waren zo succesvol dat hij zijn leven lang kon doorgaan met reizen, fotograferen en optreden voor grote zalen in vooral Amerika. De programma's van zijn presentaties wisselden per jaar. In het programma van 1926-27 komen we het hoofdstuk "Holland and the Dutch" tegen. De foto uit de National Geographic moet dus al van rond 1926 dateren.

     Holmes maakte gebruik van alle beschikbare technieken om zijn voordrachten perfect te verzorgen. Veel foto's werden met de hand ingekleurd, en als het motief niet voldeed werd het door retouche en projectietechnieken een handje geholpen. Dat is ook bij de foto van het Leidseplein aan de hand. Want waar eindigt bijvoorbeeld de stoeprand links op de foto? Die stoeprand is er in werkelijkheid niet maar was voor de foto nodig omdat een straat bij rechtsverkeer nu eenmaal altijd een begrenzing (stoep) aan de rechterkant heeft. De man links op de foto steunt met zijn rechtervoet op de stoep - de voet is door retoucheerwerk een soort raar gevormde hazenpoot geworden, want Holmes moest de voet verlengen om hem op de stoeprand te laten aansluiten. Ook de man met strohoed die net begint te fietsen terwijl de rest rustig staat te wachten omdat zogenaamd de fotograaf voor hen staat, is niet erg geloofwaardig. Ook andere details zoals het weggeretoucheerde nummerbord van een van de auto's, de enorme lengte van de vier mannen rechts, de spiegeling op de bovenste helft van de voorruit van de auto rechts enz. zijn verdacht. Geen van de mensen op de foto zal er in werkelijkheid gestaan hebben, alles is uit meerdere foto's samengesteld en tot één bijzondere plaat gemonteerd. Burton Holmes was een meester-photoshopper avant la lettre.

     Meer fascinerende, ingekleurde en deels gemanipuleerde stadsopnames van Burton Holmes uit de vroege 20e eeuw zijn te vinden op www.skyscrapercity.com.

Met dank aan Gerlof Langerijs.